Ο ρουμάνος φιλόσοφος Emil Cioran
Ο ρουμάνος φιλόσοφος Emil Cioran (Ρασινάρι της τότε Αυστροουγγαρίας 1911 - Παρίσι 1995)

ΓΕΝΕΑΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΥ

Ο φιλόσοφος Εμίλ ΤσοράνΚαθ’ εαυτή η κάθε ιδέα είναι ουδέτερη, ή θα έπρεπε να είναι· αλλά ο άνθρωπος την εμψυχώνει, προβάλλει πάνω της τις φλόγες και τις παραφροσύνες του· μιαρή, μεταμορφωμένη σε πίστη, εισδύει στο χρόνο, παίρνει τη μορφή γεγονότος: το πέρασμα από τη λογική στην επιληψία έχει συντελεστεί… Έτσι γεννιούνται οι ιδεολογίες, οι θεωρίες και οι αιμοσταγείς φάρσες.

Σκίτσο του φιλοσόφου Εμίλ Τσοράν
Emil Cioran (σκίτσο: ironie)

Εξ ενστίκτου ειδωλολάτρες, μετατρέπουμε σε απόλυτο τα αντικείμενα των ονείρων και των συμφερόντων μας. Η ιστορία δεν είναι παρά μια παρέλαση ψεύτικων Απολύτων, μια διαδοχή ναών που αφιερώθηκαν σε προσχήματα, ένας εξευτελισμός του πνεύματος μπροστά στο Απίθανο. Ακόμα και όταν απομακρύνεται από τη θρησκεία, ο άνθρωπος παραμένει υποτελής της· αφού πρώτα κάνει τα πάντα για να χαλκεύσει είδωλα των θεών, στη συνέχεια τους παραδίδεται πυρετικά: η ανάγκη του για το πλασματικό, για τη μυθολογία, θριαμβεύει εις βάρος του προφανούς και του γελοίου. Η ικανότητά του να λατρεύει ευθύνεται για όλα τα εγκλήματά του: όποιος αγαπά με τρόπο ανάρμοστο ένα θεό εξαναγκάζει τους άλλους να τον αγαπήσουν, έτοιμος να τους εξοντώσει αν αρνηθούν. Δεν υπάρχει μισαλλοδοξία, ιδεολογική αδιαλλαξία ή προσηλυτισμός που να μην αποκαλύπτει το κτηνώδες βάθος του ενθουσιασμού. Αν ο άνθρωπος χάσει την ικανότητα της αδιαφορίας: γίνεται δυνάμει φονιάς· αν μετατρέψει την ιδέα του σε θεό: οι συνέπειες είναι ανυπολόγιστες. Σκοτώνουμε πάντα εν ονόματι ενός θεού ή εν ονόματι των δόλιων παραποιήσεών του: οι υπερβολές που προκάλεσε ο θεός Λόγος, η ιδέα του έθνους, της τάξης ή της φυλής συγγενεύουν με τις υπερβολές της Ιεράς Εξέτασης ή της Μεταρρύθμισης. Οι εποχές της θεοσέβειας διαπρέπουν σε αιμοσταγείς άθλους: η Αγία Τερέζα δεν μπορούσε παρά να είναι συγκαιρινή με τους επί της πυράς θανάτους, και ο Λούθηρος με τη σφαγή των χωρικών. Στις μυστικιστικές κρίσεις, οι οιμωγές των θυμάτων ακούγονται παράλληλα με τις οιμωγές της έκστασης… Αγχόνες, μπουντρούμια, κάτεργα ευημερούν μόνο υπό τη σκέπη κάποιας πίστης – από την ανάγκη του πνεύματος να πιστεύει, η οποία το μόλυνε για πάντα. Ο διάβολος ωχριά μπροστά στον άνθρωπο που κατέχει μια αλήθεια, την αλήθειά του.

Όσο για τον φανατικό, είναι αδιάφθορος: αν σκοτώνει για μια ιδέα, μπορεί κάλλιστα να σκοτωθεί γι’ αυτήν· και στις δυο περιπτώσεις, τύραννος ή μάρτυρας, είναι ένα τέρας.
(Emil Cioran)

[…] Οι αληθινοί εγκληματίες είναι εκείνοι που εγκαθιδρύουν μια θρησκευτική ή πολιτική ορθοδοξία και έτσι διακρίνουν τον πιστό από τον σχισματικό.

Η αφθονία των λύσεων για τις εκφάνσεις της ύπαρξης βρίσκει το ισοδύναμό της μόνο στην κουφότητά τους. Η ιστορία: βιοτεχνία ιδεωδών. (Emil Cioran)

Όταν αρνούμαστε να δεχτούμε τον εναλλάξιμο χαρακτήρα των ιδεών, το αίμα ρέει… Κάτω από τις σταθερές αποφάσεις λάμπει ένα μαχαίρι· τα φλογισμένα μάτια ψυχανεμίζονται το φόνο. Το διστακτικό πνεύμα, που έχει προσβληθεί από αμλετισμό, ποτέ δεν ήταν ολέθριο:

Όταν έχει βγει κανείς από τον κύκλο των σφαλμάτων και των ψευδαισθήσεων μέσα στον οποίο διαδραματίζονται οι πράξεις, είναι σχεδόν αδύνατο να πάρει θέση. Χρειάζεται ένα μίνιμουμ μωρίας για όλα, για να καταφάσκεις όσο και για να αρνείσαι.

Η αρχή του κακού έγκειται στην ένταση της βούλησης, στην ανικανότητα για ησυχασμό, στην προμηθεϊκή μεγαλομανία μιας φυλής που δίνει τα πάντα για το ιδεώδες, που συντρίβεται από το βάρος των πεποιθήσεών της και, επειδή έμαθε να τέρπεται χλευάζοντας την αμφιβολία και την οκνηρία –ελαττώματα που είναι πιο ευγενικά από όλες τις αρετές της– έχει ακολουθήσει μια οδό απωλείας, μέσα στην ιστορία, μέσα σε αυτό το ανάξιο φύραμα από κοινοτοπία και αποκάλυψη… Εκεί οι βεβαιότητες αφθονούν: καταργήστε τες, καταργήστε προπαντός τις συνέπειές τους: θα επαναφέρετε τον παράδεισο. Τι άλλο είναι η Πτώση αν όχι η αναζήτηση μιας αλήθειας και η βεβαιότητα της εύρεσής της, το πάθος για ένα δόγμα, η εγκατάσταση μέσα σε ένα δόγμα; Ο φανατισμός έρχεται ως συνέπεια – κεφαλαιώδης φύρα που χορηγεί στον άνθρωπο τη γεύση της αποτελεσματικότητας, της προφητείας, του τρόμου – λυρική λέπρα με την οποία μολύνει τις ψυχές, τις υποτάσσει, τις συντρίβει ή τις εξάπτει…

Ο προφήτης μέσα στον καθένα μας είναι ο σπόρος της τρέλας που μας κάνει να ευτυχούμε μέσα στο κενό μας.

Από αυτό ξεφεύγουν μόνο οι σκεπτικιστές (ή οι μίσεργοι και οι αισθητές), επειδή δεν προτείνουν τίποτα, επειδή –αληθινοί ευεργέτες της ανθρωπότητας– καταστρέφουν τις ειλημμένες θέσεις και αναλύουν το παραλήρημά τους. Αισθάνομαι μεγαλύτερη ασφάλεια κοντά σε έναν Πύρρωνα παρά σε έναν Απόστολο Παύλο, επειδή μια σκωπτική σοφία είναι πιο ήπια από μια αποχαλινωμένη αγιότητα.

Όσο προχωρά ο άνθρωπος, τόσο λιγοστεύουν οι δυνατότητες να προσηλυτιστεί σε κάτι.

Μέσα σε ένα φλογερό πνεύμα ξαναβρίσκουμε μεταμφιεσμένο το αρπακτικό ζώο· δεν είναι εύκολο να γλιτώσει κανείς από τα νύχια ενός προφήτη… Είτε επικαλείται τον θεό, είτε επικαλείται την πόλη ή άλλα προσχήματα, απομακρυνθείτε: σάτυρος της μοναξιάς σας, δεν σας συγχωρεί να ζείτε εντεύθεν των αληθειών και των παραφορών του· θέλει να σας κάνει μέτοχο του αγαθού και της υστερίας του, να σας το επιβάλει και να σας παραμορφώσει. Ένα ον ιδεόληπτο που δεν θα επιζητούσε να μεταδώσει την πίστη του στους άλλους – είναι ένα φαινόμενο ξένο στη γη μας, όπου η δαιμονοπληξία της σωτηρίας καθιστά τη ζωή αποπνικτική.

Μέσα σε κάθε άνθρωπο υπνώττει ένας προφήτης, και όταν αφυπνίζεται, το κακό στον κόσμο είναι λίγο περισσότερο.

Κοιτάξτε γύρω σας: παντού Μορμόνοι που κάνουν κήρυγμα· κάθε θεσμός μεταφράζει μια αποστολή· τα δημαρχεία έχουν το απόλυτό τους όπως και οι εκκλησίες· η διοίκηση με τους διακανονισμούς της – μεταφυσική προς χρήση από πιθήκους… Όλοι πασχίζουν να βελτιώσουν τη ζωή όλων: οι ζητιάνοι, ακόμα και οι ανίατοι, αυτό ποθούν: οι πάροδοι του κόσμου και τα άσυλα βρίθουν αναμορφωτών. Η λαχτάρα να προκαλεί γεγονότα επιδρά πάνω στον καθένα σαν μια διανοητική διαταραχή ή σαν μια ηθελημένη κατάρα. Τι είναι η κοινωνία; – μια κόλαση από σωτήρες! Ο Διογένης με το φανάρι του έψαχνε να βρει κάποιον αδιάφορο

~~..~~

Στο παρόν κείμενο αποδίδεται το μεγαλύτερο τμήμα του δοκιμίου «Γενεαλογία του φανατισμού» από τη συλλογή δοκιμίων Précis de decomposition (1949) του ρουμάνου φιλόσοφου Emil Cioran, 1911-1995 (Εμίλ Τσοράν – στα ελληνικά το όνομα αποδίδεται αλλού ως Τσοράν και αλλού ως Σιοράν. Το Τσοράν [ή και Τσιοράν] αποτελεί ορθότερη προφορά/μεταγραφή του ονόματος από τα ρουμανικά).
Η μετάφραση από το γαλλικό πρωτότυπο είναι του Κωστή Παπαγιώργη, ο οποίος, υπερακοντίζοντας σε δριμύτητα, αλλάζει στην απόδοσή του τον τίτλο της συλλογής δοκιμίων σε: Εγκόλπιο ανασκολοπισμού. (Ο άγγλος μεταφραστής αποδίδει: A Short History of Decay, ομοίως ο γερμανός μτφρ.: Lehre vom Zerfall.)
Η παρούσα ανθολόγηση έγινε από τον τόμο: Emil Cioran, Στοχασμοί, εκδόσεις Εξάντας (1988) 2η έκδοση 2010, που αποτελείται από δύο μέρη που αντιστοιχούν στα βιβλία του Τσοράν: «Εγκόλπιο ανασκολοπισμού», μετάφραση Κωστής Παπαγιώργης (Précis de décomposition, 1949, γραμμένο όταν ο Τσοράν ήταν 38 ετών), και «Εξομολογήσεις και αναθεματισμοί», μετάφραση: Κυβέλη Μαλαμάτη (Aveux et anathèmes, 1987, γραμμένο όταν ο Τσοράν ήταν 76 ετών).
Τα επιπλέον τσιτάτα (τα παραθέματα στο πλάι) είναι από τη συνέχεια του δοκιμίου, αλλά και από το «Ο αντι-προφήτης» της ίδιας συλλογής δοκιμίων, και από τους αφορισμούς της συλλογής «Εξομολογήσεις και αναθεματισμοί» του ίδιου τόμου: Emil Cioran, Στοχασμοί.
Ανθολόγηση για τo περιοδικό Αποικία: Αλέξιος Μάινας.

Ο Emil Cioran (Εμίλ Τσοράν) ήταν ρουμάνος φιλόσοφος. Γεννήθηκε το 1911 στο Ρασινάρι και σπούδασε φιλοσοφία στο Βουκουρέστι. Το 1937, έχοντας ήδη συγγράψει τέσσερα βιβλία στα ρουμανικά, μετακόμισε στο Παρίσι, όπου έζησε την υπόλοιπη ζωή του γράφοντας τα βιβλία του (που αποτελούνται από δοκίμια και αφορισμούς) στα γαλλικά. Πέθανε το 1995 στο Παρίσι.
ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ